ادب سخن گفتن
«وَ قُلْ لِعِبادى يَقُولُوا الَّتى هِىَ أَحْسَنُ انَّ الشَّيْطانَ يَنْزَغُ بَيْنَهُمْ إِنَّ الشَّيْطانَ كانَ لِلْانْسانِ عَدُوّاً مُبيناً»
سوره مبارکه اسراء آيه ۵۳
به بندگانم بگو سخنى بگويند كه بهترين باشد؛ چراكه شيطان ميان آنها فتنه و فساد مىكند، همانا شيطان دشمن آشكار انسان است.
برخورد منطقى و مؤدبانه با مخالفان
در اين آيه شريف، خداوند بندگان خود را مأمور مىكند كه هنگام بحث و سخن گفتن با مشركان كافران و مخالفان، رعايت ادب نموده و به بهترين وجه سخن بگويند. هم كلامشان آميخته با ادب احترام و بزرگوارى باشد و هم استوار، متين و عقلايى. مبادا سخنان بی پايه، زشت و نارواى مخالفان را همانگونه جواب گويند، چه اينكه شيطان در كمين نشسته تا هر چه بيشتر بين آنان فتنه و فساد كند و قلبهايشان را از هم دور نگاه دارد و بين آنان كدورت و دشمنى ايجاد كند و كلام زشت و اهانت آميز بهترين وسيله و دستاويز براى شيطان است.
در دو آيه ديگر نيز چنين مىخوانيم:
«وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً»
سوره مبارکه بقره آيه ۸۳
با مردم به نيكى سخن بگوييد.
«وَ قُولُوا قَوْلًا سَديداً»
سوره مبارکه احزاب آيه ۷۰
سخن استوار بگوييد.
امام على عليه السلام در جنگ صفين شنيد كه عدهاى از يارانش به مخالفان بد مىگويند و به آنان فحش مىدهند، حضرت فرمود:
«إِنّى اكْرَهُ لَكُمْ انْ تَكُونُوا سَبَّابينَ وَ لكِنَّكُمْ لَوْ وَصَفْتُمْ اعْمالَهُمْ وَ ذَكَرْتُمْ حالَهُمْ كانَ أَصْوَبَ فِى الْقَوْلِ وَ أَبْلَغَ فِى الْعُذْرِ» «1»
من براى شما نمىپسندم كه دشنامگو باشيد، بلكه اگر كارهاى بد آنان را وصف كنيد و مواضعشان را يادآور شويد، هم سخنتان استوارتر است و هم عذرتان پذيرفتهتر.
امام حسن عسكرى عليه السلام فرمود
«قُولُوا لِلنَّاسِ كُلِّهِمْ حُسْناً مُؤْمِنِهِمْ وَ مُخالِفِهِمْ امَّا الْمُؤْمِنُونَ فَيَبْسُطُ لَهُمْ وَجْهَهُ وَ بِشْرَهُ، وَ أَمَّا الُمخالِفُونَ وَ يُكَلِّمُهُمْ بِالْمُداراةِ لِإِجْتِذابِهِمْ، فَإِنْ يَيْأَسْ مِنْ ذلِكَ يَكُفُّ شُرُورَهُمْ عَنْ نَفْسِهِ وَ إِخْوانِهِ الْمُؤْمِنينَ»
با مردم، چه مؤمن و چه مخالف، به نيكى سخن بگوييد؛ امّا مؤمنان، پس براى آنان چهره بگشايد و خوشرويى كند و امّا مخالفان، با آنان در كلام مدارا كند تا جذبشانكند و اگر از جذب آنان مأيوس شد، با اين مدارا شر آنان را از خود و ديگر برادران دينى خود دفع كرده است.
پس اصل رعايت ادب در گفتار بايد همواره در معاشرتها مورد توجه و عمل قرارگيرد
ويژگيهاى سخن خوب
از تأمّل در آيه و دقت در روايات مربوط به آن، مىتوان فهميد كه گفتار بايد
الف- اقناعى و استدلالى باشد.
ب- راست و مطابق با واقع باشد «خَيْرُ الْقَوْلِ الصِّدْقُ»
ج- دور از دشنام و طعن و تحقير ديگران باشد
منابع
1⃣ نهج البلاغه، فيضالاسلام، خطبه ۱۹۷ ص ۶۵۹ ترجمه جمله ياد شده از كتاب« امام در غيبت جامعه»، ص ۱۶۶ استفاده شده است.
2⃣ بحارالانوار، ج ۷۱ ص ۳۰۹
3⃣ بحارالانوار، ج ۱۳ ص ۲۹۳
