شکر نعمت ها، بندگی است

خداوند در سوره بقره مردم را به سه دسته تقسیم کرد: مؤمنان، کافران و منافقان که برای هرکدام صفاتی را بیان داشته است.

در آیه ۲۲ سوره بقره خداوند نعماتی را اشاره می‌کند، کمترین درجه شکر خدا نسبت به این نعمت‌ها بندگی او است.

چرا خدا را باید عبادت کنیم؟

خدا می‌فرماید: «إِعْبُدُوا رَبَّکُم‏»(۱) بندگی خدا را کنید، چرا؟

در این آیه به سه نعمت کلیدی اشاره ‌شده است:

نعمت اوّل
«الَّذی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ فِراشاً»(۲) زمین را برای شما بستر قرار داده است، خداوند از زمین تعابیر مختلفی مانند: «مهد» را در قرآن بیان داشته است، زمینی که دارای سه حرکت به دور خودش (وضعی)، خورشید (انتقالی) و کهکشان (تبعی) است. با سرعتی که زمین دارد هیچ‌کس صدای حرکت او را متوجه نمی‌شود زیرا دارای قرار و آرامش است. در مورد این آیه حدیثی از امام سجاد علیه السلام که فرمودند: جَعَلَهَا مُلَائِمَهً لِطَبَائِعِکُمْ، خدا زمین را طبق میل شما آفرید یعنی: مُوَافِقَهً لِأَجْسَادِکُم‏؛ طبق شرایط جسمی شما زمین را آفرید، لَمْ یَجْعَلْهَا شَدِیدَهَ الْحَرَارَه؛ خیلی گرم نیست، وَ لَا شَدِیدَهَ الْبَرْد؛ خیلی سرد هم نیست، وَ لَا شَدِیدَهَ اللِّین؛ نرم نیست که مثل آب فروببرد، وَ لَا شَدِیدَهَ الصَّلَابَه، سفت نیست تا نشود بر روی او چاه کند، ساخت‌وساز کرد و منظور از «جَعَلَ الْأَرْضَ فِرَاشا»(۳) یعنی خدا زمین را طوری آفریده تا مایه آرامش شما باشد. طوری منظم خلق‌شده که تمام پیشگویی‌های خسوف و کسوف در چندین سال آینده را می‌توان پیش‌بینی کرد. آیات قرآن برای همه سلیقه‌ها جاذبه داشته به‌گونه‌ای که ادبیات آن موردعلاقه گروهی است و آیات علمی قرآن نیز افرادی دیگر را به خود جذب کرده است.

نعمت دوم
«وَ السَّماءَ بِناءً» نعمت دوم آسمان است، قرآن از سماء معانی متعددی را بیان کرده، در بعضی آیات وقتی سماء را نام می‌برد منظور «بالا و بلندی»(۴) است و به معنایی دیگری مانند «اَبر»(۵) یا «جوّ»(۶)همان محافظ زمین اشاره‌کرده است. بین کرات در آسمان ستون‌های نامرئی(۷) به نام جاذبه وجود دارد که از برخورد بین آن‌ها جلوگیری می‌کند؛ که امام رضا علیه السلام می‌فرماید: «َ ثَمَ‏ عَمَدٌ وَ لَکِنْ‏ لَا تَرَوْنَهَا»(۸) بین این کرات ستون است ولی دیده نمی‌شود و این معجزه قرآن را می‌رساند که در چهارده قرن قبل به آن اشاره‌کرده است.

نعمت سوم
«أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً‏» یعنی از این آسمان برای شما باران فرستادیم « فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرات‏» موجب ثمره دادن زمین می‌شود تا «رِزْقاً لَکُمْ» یعنی رزق شما شود. در اهمیت باران همین بس که امیرالمؤمنین علیه السلام چندین دعای باران در نهج‌البلاغه(۹) دارد.

معرفت به نعمات، معرفت به خداوند
پس‌ازاین سه نعمت، خدا از بندگان خویش درخواست دارد که «فَلا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْداداً» برای خدا شریک و بتی قرار ندهید. باوجوداین نعمات که از خدایی ناظم، عالم و حکیم برمی‌آید انکار خدا قابل‌باور نیست.

بالاترینِ معارف توحید است که همه انبیاء و ائمه و اولیاء آمدند تا مردم موحّد شوند، قوی‌ترین معارف توحید، در بیان ائمه ما موجود است، بنابراین ضرورت دارد تا در بحث توحید به منابعِ قویِ موجود رجوع شود.

نتیجه:
تمام نعمت‌ها باید انسان را به توحید برساند همان وظیفه‌ای که پیامبران و رسل الهی بر عهده داشتند «لَقَدْ بَعَثْنا فی‏ کُلِّ أُمَّهٍ رَسُولاً أَنِ اعْبُدُوا اللَّه‏»(۱۰)اگر توحید قوی شد، بندگی و اطاعت خدا قوی می‌شود؛ به‌طور مثال اگر خدا را درک کرد، دیگر برای نماز صبح احتیاجی به‌زور ندارد زیرا از روی آگاهی و فهم آن را انجام می‌دهد و یکی از بهترین مصادر برای درک توحید قرآن و روایات اهل‌بیت است.

(۱): بقره/۲۱
(۲): بقره/۲۲
(۳): توحید صدوق، ص ۴۰۴
(۴): ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً کَلِمَهً طَیِّبَهً کَشَجَرَهٍ طَیِّبَهٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِی السَّماء (ابراهیم / ۲۴)
(۵): أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماء (بقره / ۲۲ و أنعام / ۹۹ و …)
(۶): جَعَلْنَا السَّماءَ سَقْفاً مَحْفُوظا (انبیاء / ۳۲)
(۷): بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها (رعد/ ۲)
(۸) تفسیر قمی، ج ۲، ص ۳۲۸
(۹) خطبه ۱۴۴
(۱۰) نحل / ۳۶