قلب، مرجع و منشأ فتوای انسان
در مسئله قضا از پيامبر خدا (صلي الله عليه و آله سلم) سؤال شد كه :
گاهي قاضي در مقام صدور حكم ميان متخاصمان به اشتباه مي‌افتد!
در تشخيص موضوع دچار ابهام مي‌گردد؛
وظيفه و تكليف چيست؟ من در جايگاه قاضي وظيفه‌ام چيست؟
پيامبر (صلي الله عليه و آله سلم) با انگشت خويش به سوي قلب سائل اشاره كرد و فرمود: استفتِ نفسك[1]؛
يعني از جان خود استفتا كن.
مرجع قاضي قلب اوست؛
منشأ فتواي انسان وارسته دلِ گوهرين و باطن سليم اوست و اين‌ها از آثار و نتايج تقواست.
جمع ميان معقول و منقول شايد براي فقيه بس باشد؛ امّا براي قاضي در اجراي دقيق حق وافي نيست بلكه او بايد معقول، منقول و مشهود را در وجودش جمع كند تا به خطا نرود؛ اين‌ها بهره و ثمره تقوايند كه از درخت عدل به دست مي‌آيند: (اعدِلوا هُوَ اَقرَبُ لِلتَّقوى).[2]
درك صحيح مسائل، نيازمند تقواي حداقلي است كه او را دستخوش طمع قرار ندهد و در مقابل فتنه‌ها و ترفندها برهاند: (ومَن يَتَّقِ اللهَ يَجعَل لَهُ مَخرَجا).[3]
قاضي اگر به منزل تقوا رسيد و در آن مسكن گزيد، همسايه عدالت و صداقت و تمام خوبي‌ها خواهد شد. تقوا محل امني است كه فتنه او را تهديد نمي‌كند.
شخصي از مرحوم شيخنا الاستاد حكيم الهي قمشه‌اي پرسيد كه نشاني منزل شما كجاست و او در پاسخ اين شعر را خواند:
يار اگر پرسد نشان منزل ما گو بيا
كوچه جان در خيابان وفا ميدان عشق[4]
كسي كه چنين باشد چشمه خيرات و بركات است و اگر در جايگاه داوري و قضا نشيند، منشأ فصل خصومات و مصدر رفع معضلات و حلاّل مشكلات است.
[1] . مسند احمد بن حنبل، ج4، ص 228.
[2] . سوره مائده، آيه 8. [3] . سوره طلاق، آيه 2.
[4] . ديوان اشعار، الهي قمشه‌اي، ص672.
ادب قضا در اسلام صفحه 280