مراتب حيات از نگاه امام سجاد(عليه‌السلام)

صحيفه سجاديه امام سجاد(عليه‌السلام) در حقيقت داراي عالي‏ترين مضامين اعتقادي، اخلاقي، اجتماعي و سياسي و هدفدارترين نظام مدون حيات فردي و اجتماعي است. سخنان عرشي امام سجاد(عليه‌السلام) در قالب نيايش و دعاست؛ ولي محتواي آن بسي فراتر از اوراد و اذكارِ عادي است.

امام سجاد(عليه‌السلام) در روزگاري زندگي مي‏كرد كه بسياري از مردم غايت انساني خود را فراموش كرده و در پي اهداف پليد و پستِ مادي بودند. تاريخ گواه است كه آنان در اين راه چنان حريص بودند كه هرگز اجازه نمي‏دادند كسي مردم را به حيات عالي انساني‏شان آگاه سازد، از اين‏رو امام سجاد(عليه‌السلام) مصلحت مسلمانان را در اين ديد كه آن مضامين بلند عرفاني را در قالب دعا ترسيم كند. دعاي مكارم الاخلاق امام سجاد(عليه‌السلام) منشوري جامع براي حيات حقيقي انسان است.
خصايص عالي‏ترين مرتبه حيات در آينه انديشه آن امام همام چنين ترسيم شده است:

كمال و بلوغ ايمان،
?برترين مرتبه يقين به حقيقت هستي،
? نيكوترين نيّت، عالي‏ترين اعمال،
?هدفداري در زندگي،
?دوري از كبر و غرور،
? اجتناب از عجب و خودخواهي،
?خير رساندن به مردم،
?آراستگي به اوصاف و فضايل اخلاقي
و داشتن عزّت نفس از جمله صفاتي است كه براي وصول به برترين مرتبه حيات لازم و ضروري است.[1]
سير زندگي با اين اوصاف، جنبه ارزشي مي‏يابد و فقدان آن‏ها زندگي انسان را حيات حيواني مي‏كند و امامان معصوم(عليهم‌السلام) و كساني كه جايگاه خويش را در نظام هستي يافته‏اند، خواهان چنين حياتي نيستند، از اين‏رو امام سجاد(عليه‌السلام) مي‏فرمايد:
فإذا كان عمري مرتعاً للشيطان، فاقبضني إليك قبل أن يسبق مقتك إليّ أو يستحكم غضبك عليّ[2]؛
هرگاه حيات من چراگاه شيطان گردد، پيش از آنكه غضب تو بر من روي آورد يا حكم خشم و غضبت بر من اجرا شود جان مرا بگير. نازل‏ترين مرتبه حيات اين است كه آدمي صفات انساني خود را از دست داده و شيطان بر او مسلط گردد.

[1و2] ـ صحيفه سجاديه، دعاي 20 (مكارم الاخلاق)

جامعه در قرآن - ص 170